Sołtys Stanisław Sekura
W skład sołectwa wchodzą dwie wsie: Zagaj i Czyste. W sumie zamieszkuje je około 120 osób. Powierzchnia sołectwa 344 ha. Już w XIX wieku, większość mieszkańców obu wsi stanowili niemieccy czynszownicy. Choć dobrze władali językiem polskim, kultywowali swoje tradycje narodowe i język. Opuścili te tereny wraz z wycofującą się armią faszystowską.
| Nazwa Zagaj pochodzi od lokalizacji. Miejscowość położona za gajem, ewentualnie rósł tu młody las czyli staropolski zagaj. |
Nazwa Czyste prawdopodobnie przyjęta dlatego, że została założona pośród lasów w miejscu nie zamieszkałym, czystym, bez zabudowań śladu pobytu ludzi, być może na polanie leśnej.
Historia wsi
ZAGAJ
Sugerując się nazwą, można byłoby nawet domniemywać, iż swoje prapoczątki miała ona jeszcze w prasłowiańskich czasach. Zagaj, czyli za gajem sugeruje osadę położoną za świętym gajem - laskiem czczonym przez Słowian. Nie mniej żaden dokument nie potwierdza tych przypuszczeń. Miejscowość o nazwie Zagaj wymieniana jest w piśmie z 1287 roku, sygnowanym przez Władysława Łokietka. Z 1287 roku. Chodzi tutaj jednak o bardziej znany Zagaj koło Łęczycy w gminie Góra Świętej Anny. Dopiero w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego odnajdujemy obszerniejszy zapis dotyczący tej wsi. W drugiej połowie XIX wieku była to kolonia, którą z sąsiednią Michniówką zamieszkiwały w dwunastu gospodarstwach 143 osoby. Gospodarowali na 304 morgach ziemi, czyli 80 hektarach. W skład wsi wchodziła również osada karczemna zwana Krzyżówką zamieszkała przez dziewięć osób. Karczma ta znajdowała się zapewne na skrzyżowaniu dróg Dobra-Piekary i Rzechta-Dąbrowica.
CZYSTE
Pierwsza wzmianka o miejscowości Czyste w gminie Dobra, pojawia się konińskich księgach grodzkich i ziemskich. Pochodzi z 1560 roku. Niejaka Anna Słuskowska przekazała oprawę posagu od pierwszego męża Stanisława Kraśnickiego, swojemu nowemu małżonkowi Krzysztofowi Pieniążkowi. Były to połowy na dziedziczonych przez nią wsiach: Piekary, Zaspy, Młyńskie Zaspy i Czyste.
Słownik Geograficznym Królestwa Polskiego informuje, że Czyste w powiecie tureckim gmina Piekary parafia Skęczniew zamieszkała jest (druga połowa XIX wieku) przez czynszowników czysto niemieckiego pochodzenia, przybyłych na te ziemie w ,,czasach pruskich''. Autorzy mają tutaj zapewne na myśli, krótki okres zależności tych ziem od pruskiego zaborcy. Choć jak piszą Niemcy w Czystym: ,,dobrze umieją po polsku, ale swój język konserwują z pomocą szkoły niemiecko-ewangelickiej''. W 1827 roku zamieszkiwało tam osiemdziesiąt siedem osób w czternastu budynkach. Kolonia niemiecka w Czystem przetrwała do II wojny światowej. Jeden z mieszkańców wsi wspominał nam, że byli to bardzo dobrzy i pracowici rolnicy. Gospodarząc na najgorszych glebach szóstej klasy, uzyskiwali lepsze zbiory niż ich polscy sąsiedzi. Zgodne życie obu nacji trwało, aż do dojścia Hitlera do władzy. Wtedy zaczęły pojawiać się oznaki niemieckiej buty narodowej. Kiedy wybuchła II wojna światowa, większość tamtejszych Niemców czekała na wkroczenie wojsk okupacyjnych. Byli jednak i tacy, którzy walczyli w polskiej armii. Opowiadano nam, że jeden z nich przyszedł spędzić Boże Narodzenie 1939 roku w polskim towarzystwie. Kiedy usłyszał śpiewną przez rodaków pieśń ,,Niemcy, Niemcy ponad wszystko'' zaintonował polski hymn narodowy.
Po drugiej wojnie światowej, działał na tym terenie oddział zbrojny antykomunistycznego podziemia, dowodzony przez Eugeniusza Kukolskiego pseudonim ,,Groźny”. Na terenie jednego z tutejszych gospodarstw oddział został w dniu 15 marca 1946 roku otoczony przez grupę operacyjną UB i NKWD z Łodzi. Schronił się w piwnicy, gdzie popełnił samobójstwo. Pozbawiony pomocy lekarskiej, zmarł dopiero po przewiezieniu go do siedziby UB w Turku.
Dzisiejszy obra wsi
Zagaj to obecnie wieś letniskowa. Sprzyja temu położenie na skraju lasu i bliski, łatwy dojazd do terenów rekreacyjnych nad rzeką Wartą i zbiornikiem Jeziorsko. Na Czystym pozostały po Niemcach resztki cmentarza ewangelickiego. Duży metalowy krzyż, stojący w jego centrum skorodował i się przewrócił. Mogiły zarosły leśną roślinnością. Ciekawostką przyrodniczą jest znajdujący się w pobliżu wsi niewielki teren bagienny, stanowiący całkowicie odmienny od otaczających go terenów leśnych ekosystem. Bywa, że gniazduje tutaj nawet kilka gatunków ptactwa wodnego.
